Ngày 13–14/3/2025, Bộ Tài chính đã phối hợp với Ngân hàng Chính sách Xã hội (NHCSXH) khảo sát 6 trường đại học hàng đầu về đào tạo STEM tại Hà Nội và TP.HCM, từ đó đề xuất chính sách vay tín dụng ưu đãi cho người học các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM). Theo dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ (đang lấy ý kiến đến tháng 7/2025), đề xuất mức vay tối đa 5 triệu đồng/tháng để trang trải học phí và sinh hoạt phí, với lãi suất ưu đãi ngang hộ nghèo (6,6%/năm). Liệu chính sách này có đủ mạnh để hỗ trợ người học STEM, đáp ứng nhu cầu nhân lực công nghệ cao? Bài viết dưới đây phân tích nội dung đề xuất, đánh giá điểm mạnh, hạn chế và đưa ra các giải pháp bổ sung.
Nội dung đề xuất tín dụng cho người học STEM
Theo dự thảo của Bộ Tài chính, chính sách vay tín dụng ưu đãi dành cho người học STEM gồm các nội dung chính sau:
Đối tượng thụ hưởng: Học sinh, sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh học các ngành khoa học sự sống, khoa học tự nhiên, máy tính và công nghệ thông tin, công nghệ tài chính, công nghệ kỹ thuật, kỹ thuật, kiến trúc, sản xuất và chế biến, toán và thống kê tại các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp thuộc hệ thống giáo dục quốc gia.
Mức vay: Tối đa 5 triệu đồng/tháng, bao gồm toàn bộ học phí (sau khi trừ học bổng và hỗ trợ tài chính khác) và sinh hoạt phí. Cao hơn chính sách trước đây (4 triệu đồng/tháng theo Quyết định 05/2022/QĐ-TTg).
Lãi suất: 6,6%/năm (bằng lãi suất vay hộ nghèo); nợ quá hạn tính 130% lãi suất vay.
Thời hạn vay: Gồm thời gian giải ngân (từ khi bắt đầu đến khi kết thúc khóa học) và thời gian trả nợ (tối đa bằng thời gian giải ngân). Không phải trả gốc và lãi trong thời gian học. Tổng thời hạn vay có thể lên tới 9 năm cho khóa học 4 năm.
Điều kiện vay: Học sinh, sinh viên năm nhất cần học lực khá trở lên trong 3 năm THPT; sinh viên năm hai trở lên cần được xác nhận của nhà trường và không vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Chính sách này nằm trong Đề án đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao giai đoạn 2025–2035, định hướng đến 2045, do Phó Thủ tướng Lê Thành Long phê duyệt (Quyết định 1002/QĐ-TTg), nhằm nâng tỷ lệ người học STEM lên 35% mỗi chương trình đào tạo vào năm 2030.
Điểm mạnh của chính sách
Mức vay cao, giảm gánh nặng tài chính
So với các chính sách trước đây (800.000 đồng/tháng năm 2007, 4 triệu đồng/tháng năm 2022), mức vay 5 triệu đồng/tháng là bước tiến đáng kể. Mức này đủ để trang trải học phí tại các trường công lập (trung bình 2–4 triệu đồng/tháng) và một phần sinh hoạt phí. Lãi suất thấp và thời hạn trả nợ linh hoạt giúp người học yên tâm học tập.
Mở rộng đối tượng và khuyến khích học STEM
Chính sách áp dụng cho mọi loại hình trường (công lập, tư thục, quốc tế), không phân biệt hình thức sở hữu. Điều này khuyến khích giáo dục nghề nghiệp và liên thông, phù hợp với việc sửa đổi Luật Giáo dục 2025.
Đồng bộ với chiến lược phát triển nhân lực
Chính sách gắn với mục tiêu đào tạo 80.000 sinh viên công nghệ thông tin và 8.000 chuyên gia AI mỗi năm đến năm 2030, trong đó ít nhất 20% là nữ. Chính sách tài chính hỗ trợ nữ giới tiếp cận STEM, giảm bất bình đẳng giới trong kỹ thuật cao.
Hỗ trợ phát triển giáo dục quốc tế
Chính sách góp phần thúc đẩy xây dựng môi trường đào tạo chất lượng cao, giảm áp lực tài chính giúp học sinh tham gia trại hè STEM, hoạt động thực hành quốc tế, như mô hình tại Quảng Ninh.
Hạn chế của chính sách
Mức vay chưa đủ cho các ngành chuyên sâu
Với các ngành như khoa học máy tính, kỹ sư chất lượng cao, học phí có thể vượt 6–8 triệu đồng/tháng. Thêm vào đó, chi phí sinh hoạt tại TP.HCM, Hà Nội có thể làm mức vay 5 triệu đồng/tháng trở nên thiếu hụt.
Điều kiện vay còn ràng buộc
Yêu cầu học lực khá có thể gây khó khăn cho học sinh vùng sâu, nơi cơ sở học tập hạn chế. Việc xác nhận của nhà trường cũng có thể trở thành rào cản.
Thiếu hỗ trợ thanh toán sau tốt nghiệp
Dự thảo chưa đề cập đến các biện pháp hỗ trợ sinh viên gặp khó khăn sau khi ra trường, như kéo dài thời hạn trả nợ hay miễn giảm lãi suất nếu thất nghiệp.
Chưa giải quyết bất bình đẳng vùng miền
Chính sách tập trung hỗ trợ cá nhân nhưng chưa nói rõ về đầu tư cơ sở vật chất. Các địa phương vùng sâu thiếu thiết bị STEM, phòng thí nghiệm, khiến học sinh khó tiếp cận giáo dục chất lượng.
Chính sách đã đủ mạnh chưa?
Chính sách vay tín dụng ưu đãi là bước khởi đầu tích cực, nhưng chưa đủ mạnh để tạo đột phá toàn diện. Cụ thể:
Về tài chính:
Mức vay hợp lý nhưng chưa đủ cho các ngành chuyên sâu hoặc sinh viên ở thành phố lớn. Chính sách có thể mở rộng thêm các khoản học bổng hoặc mức vay cao hơn.
Về tiếp cận:
Điều kiện vay nên điều chỉnh linh hoạt hơn, đặc biệt cho vùng khó khăn. Cần đơn giản hóa quy trình như trong các kiến nghị sửa đổi Luật Giáo dục 2025.
Về cơ sở vật chất:
Cần song hành chính sách tài chính với đầu tư cơ sở vật chất STEM tại trường học, đặc biệt là ở vùng nông thôn, miền núi.
Giải pháp bổ sung
- Tăng mức vay và học bổng: Nâng mức vay lên 7–8 triệu đồng/tháng cho các ngành yêu cầu cao; kết hợp học bổng khuyến khích học tập.
- Đơn giản hóa điều kiện vay: Bỏ yêu cầu học lực khá với học sinh vùng khó; thay bằng xác nhận tham gia chương trình STEM hoặc thành tích nghiên cứu.
- Đầu tư cơ sở vật chất: Xây dựng phòng lab, thiết bị thực hành tại các trường ở địa phương như mô hình tại Đồng Tháp.
- Hỗ trợ sau tốt nghiệp: Cho phép gia hạn trả nợ, giảm lãi suất nếu sinh viên chưa có việc làm trong 1–2 năm sau tốt nghiệp.
- Tổ chức hoạt động hè STEM: Dùng thời gian nghỉ hè để tổ chức các trại hè STEM chi phí thấp, tăng trải nghiệm thực tế và tiếp cận công nghệ.
Kết luận: Hành trình phát triển nhân lực STEM
Chính sách vay tín dụng ưu đãi 5 triệu đồng/tháng là bước khởi đầu cần thiết để phát triển nhân lực công nghệ cao. Tuy nhiên, để thật sự “mạnh”, cần kết hợp đồng bộ nhiều yếu tố: mức vay phù hợp, thủ tục linh hoạt, hỗ trợ cơ sở vật chất và hậu tốt nghiệp. Khi đó, Việt Nam mới có thể tạo nên một hệ sinh thái STEM hiện đại, nhân văn và bắt kịp chuẩn quốc tế.
Hãy góp ý cho dự thảo chính sách tại Cổng thông tin điện tử Bộ Tài chính trước ngày 7/9/2025 để góp phần xây dựng cơ hội học tập công bằng cho mọi học sinh.
