Việt Nam đang đặt ra mục tiêu đến năm 2030 sẽ có ít nhất 20% người học trong độ tuổi 15–25 theo học giáo dục nghề nghiệp (GDNN) – một định hướng thể hiện nỗ lực chuyển dịch từ “học để thi” sang “học để làm”. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tỷ lệ này trong bối cảnh tâm lý xã hội còn nặng tư tưởng bằng cấp, và hệ thống GDNN còn nhiều điểm cần cải tiến, rõ ràng đây là một mục tiêu đầy thách thức.
Vì sao đặt ra mục tiêu 20% theo học giáo dục nghề nghiệp?
1. Đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường lao động
Trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ sang hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các doanh nghiệp ngày càng khát nhân lực kỹ thuật bậc trung, có tay nghề cao nhưng không nhất thiết phải có bằng đại học.
- Theo Tổng cục Thống kê, lực lượng lao động hiện nay có hơn 70% chưa qua đào tạo bài bản.
- Khối ngành kỹ thuật, dịch vụ, sản xuất chế tạo… đang thiếu trầm trọng nhân lực có kỹ năng thực hành.
2. Giảm quá tải cho hệ thống giáo dục đại học
Không phải ai cũng phù hợp hoặc cần thiết phải học đại học. Tạo lối đi khác qua GDNN giúp:
- Phân luồng hợp lý sau THCS và THPT
- Giảm áp lực thi cử, thất nghiệp cử nhân
- Tối ưu hóa đầu tư xã hội cho đào tạo nghề – gắn với sản xuất
3. Hướng tới nền giáo dục đa dạng và linh hoạt
Mô hình GDNN hiện đại không chỉ là “học nghề đơn thuần” mà còn là:
- Học để khởi nghiệp
- Học gắn với công nghệ cao, chuyển đổi số
- Học liên thông lên cao đẳng – đại học khi có nhu cầu
Những rào cản lớn cần vượt qua
1. Tâm lý sính bằng cấp vẫn chi phối
- Nhiều phụ huynh và học sinh vẫn cho rằng học đại học mới “có tương lai”, còn học nghề là lựa chọn “thất bại”.
- Quan điểm này tạo áp lực tâm lý khiến học sinh ít quan tâm đến các lựa chọn nghề nghiệp sớm.
2. Chất lượng và hình ảnh của hệ thống GDNN còn phân hóa
- Một số trường nghề chưa đầu tư bài bản về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên.
- Mô hình đào tạo còn xa rời thực tiễn doanh nghiệp, thiếu tính ứng dụng.
- Cơ hội việc làm sau tốt nghiệp chưa rõ ràng khiến người học chưa yên tâm lựa chọn.
3. Thiếu cơ chế liên thông, linh hoạt
- Nhiều người học lo ngại nếu chọn GDNN thì “khó đi tiếp”, thiếu cơ hội học lên hoặc chuyển ngành.
- Việc liên thông giữa GDNN – CĐ – ĐH chưa đồng bộ, chưa thực sự khuyến khích người học quay lại hệ thống học tập sau thời gian đi làm.
Giải pháp nào để tiến gần mục tiêu 20%?
1. Đổi mới truyền thông hướng nghiệp từ sớm
- Bắt đầu từ cấp THCS, THPT: tổ chức các buổi trải nghiệm, giao lưu, định hướng nghề.
- Xây dựng hình ảnh học nghề thành công – lương cao – khởi nghiệp tốt để thay đổi góc nhìn xã hội.
- Mời cựu học sinh học nghề thành đạt về trường nói chuyện, truyền cảm hứng thực tế.
2. Nâng cao chất lượng và tính hấp dẫn của GDNN
- Đầu tư vào cơ sở vật chất, thiết bị thực hành hiện đại.
- Gắn đào tạo với nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp, khu công nghiệp, xuất khẩu lao động chất lượng cao.
- Phát triển các ngành nghề mới như công nghệ số, điện tử, tự động hóa, dịch vụ thông minh…
3. Tạo hành lang pháp lý và học tập mở
- Thực hiện liên thông mềm: học nghề → cao đẳng → đại học.
- Học xong vẫn được thi liên thông, học online hoặc chuyển đổi bằng nghề khác.
- Có cơ chế cấp chứng chỉ ngắn hạn theo mô-đun kỹ năng, phù hợp với học sinh vừa học vừa làm.
Kết luận: Thách thức là có thật – nhưng không phải không thể vượt qua
Mục tiêu 20% người học tuổi 15–25 theo học giáo dục nghề nghiệp không phải là một con số dễ dàng đạt được, nhưng là một định hướng cần thiết nếu Việt Nam muốn chuyển sang mô hình giáo dục thực chất và thị trường lao động linh hoạt.
Không phải ai cũng cần một tấm bằng đại học, nhưng ai cũng cần một con đường phát triển phù hợp với năng lực và đam mê của chính mình.
Để thực hiện điều đó, giáo dục nghề nghiệp cần được “giải cứu hình ảnh” và thực sự trở thành lựa chọn đáng tự hào.
