Dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết về công tác hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục – được công bố ngày 15/5 bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo – đang nhận được sự quan tâm lớn từ các nhà quản lý, chuyên gia và đội ngũ giáo viên. Đây là văn bản pháp lý nhằm cụ thể hóa Luật Giáo dục 2019 và triển khai Chỉ thị số 29-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông đến năm 2030.
Tuy nhiên, để chủ trương phân luồng thực sự đi vào thực chất, một yếu tố then chốt được nhấn mạnh nhiều lần là: bảo đảm đầy đủ nguồn lực – từ tài chính, cơ sở vật chất đến đội ngũ nhân lực triển khai.
Hiện trạng và thách thức trong thực hiện phân luồng
Theo ông Phạm Kim Thư, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Hữu Nghị (Nghệ An), việc phân luồng hiện nay vẫn gặp nhiều vướng mắc:
- Thiếu nguồn lực: Nhiều địa phương, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa không có kinh phí để triển khai hiệu quả công tác phân luồng, hướng nghiệp.
- Chưa có tiêu chí đánh giá hiệu quả rõ ràng khiến cho việc theo dõi, tổng kết và điều chỉnh thực hiện ở cấp địa phương còn thiếu đồng bộ, khách quan.
- Sự phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và doanh nghiệp chưa chặt chẽ, dẫn đến học sinh thiếu thông tin, phụ huynh còn định kiến và xã hội còn coi trọng bằng cấp đại học hơn là học nghề.
Thực tế ở nhiều trường cho thấy, phần lớn học sinh và phụ huynh vẫn ưu tiên con đường học tiếp THPT và đại học, trong khi lựa chọn học nghề vẫn bị xem là “giải pháp dự phòng”.
Bài toán “cung – cầu” nhân lực và vai trò của trường nghề
Từ thực tế cơ sở giáo dục phổ thông, ông Nguyễn Trọng Năm, Phó Hiệu trưởng Trường THPT Quan Sơn (Thanh Hóa), thẳng thắn nhìn nhận: phần lớn học sinh chọn học tiếp lên bậc cao hơn vì lo ngại đầu ra của trường nghề chưa thực sự bảo đảm. Nhiều người học nghề ra trường vẫn khó đáp ứng yêu cầu thực tế của doanh nghiệp, dẫn đến phân luồng mất tính hấp dẫn.
Ngoài ra, chính sách cho giáo dục nghề nghiệp hiện vẫn còn hạn chế, chưa đủ sức “níu chân” học sinh chọn con đường học nghề. Điều này khiến cho công tác phân luồng khó đạt hiệu quả thực chất nếu chỉ dừng ở tuyên truyền mà không song hành cùng đầu tư.
Kiến nghị: Hướng đến phân luồng hiệu quả và bền vững
1. Bổ sung cơ chế tài chính rõ ràng, bảo đảm nguồn lực thực hiện
Cả hai nhà quản lý giáo dục đều nhấn mạnh đến vai trò của ngân sách và các nguồn lực đầu tư. Dự thảo Nghị định cần làm rõ:
- Mức chi cụ thể cho từng nội dung: đào tạo giáo viên tư vấn, tổ chức hoạt động hướng nghiệp, tài trợ học nghề cho học sinh…
- Cơ chế huy động từ các nguồn xã hội hóa và doanh nghiệp đồng hành
- Phân cấp rõ trách nhiệm giữa Trung ương và địa phương trong việc bố trí ngân sách
2. Gắn phân luồng với nhu cầu thực tế của thị trường lao động
Phân luồng không thể mang tính cơ học hay rập khuôn mà cần dựa trên cung – cầu lao động của từng vùng miền. Mỗi địa phương cần khảo sát kỹ càng để xác định nhóm ngành nghề tiềm năng, qua đó:
- Định hướng đào tạo phù hợp
- Ký kết hợp tác đào tạo – tuyển dụng với doanh nghiệp địa phương
- Đảm bảo học xong là có việc làm, có thu nhập ổn định
3. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của nhà trường
Dự thảo cần quy định rõ trách nhiệm của Hiệu trưởng trong triển khai công tác hướng nghiệp – phân luồng. Khi trách nhiệm được xác lập, nhà trường sẽ chủ động hơn trong:
- Tổ chức chương trình hướng nghiệp bài bản từ sớm (lớp 8, 9)
- Tăng cường liên kết với doanh nghiệp để tổ chức tham quan, trải nghiệm, học nghề
- Phát triển đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm hướng nghiệp có chuyên môn và kỹ năng tư vấn
4. Đổi mới nhận thức xã hội về học nghề
Một giải pháp quan trọng là truyền thông thay đổi định kiến xã hội. Học nghề không đồng nghĩa với “kém thành công”. Cần nhấn mạnh các cơ hội phát triển nghề nghiệp, thu nhập tốt từ con đường học nghề, thông qua:
- Truyền thông tấm gương thành công đi lên từ học nghề
- Tăng cường học bổng, hỗ trợ chi phí học nghề
- Chính sách ưu tiên vay vốn, kết nối việc làm sau tốt nghiệp
Kết luận
Phân luồng là bước đi chiến lược, nếu thực hiện tốt sẽ giải bài toán “thừa thầy, thiếu thợ” đang tồn tại nhiều năm qua. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả thực chất, không thể thiếu nền tảng là nguồn lực đầy đủ và cơ chế triển khai linh hoạt, phù hợp từng vùng miền.
Dự thảo Nghị định quy định về hướng nghiệp và phân luồng cần tiếp tục hoàn thiện, lắng nghe ý kiến thực tiễn từ cơ sở để đảm bảo không chỉ đúng hướng mà còn khả thi trong thực tế. Bởi phân luồng, nếu làm đúng và trúng, sẽ không chỉ là lựa chọn của số đông, mà còn là con đường chính thống để phát triển nhân lực quốc gia trong giai đoạn chuyển đổi kinh tế – xã hội sâu rộng.
