Trong nỗ lực đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, một điểm nhấn đáng chú ý là việc đưa giáo dục địa phương (GDĐP) trở thành nội dung bắt buộc trong chương trình học các cấp. Tuy nhiên, quá trình biên soạn và phê duyệt tài liệu GDĐP ở cấp tỉnh đã bộc lộ nhiều bất cập. Mới đây, việc đề xuất thay đổi thẩm quyền phê duyệt và biên soạn tài liệu này đang thu hút sự quan tâm, với mục tiêu tinh gọn quy trình, tiết kiệm nguồn lực và đảm bảo tính nhất quán trong cả nước.
Vai trò của giáo dục địa phương trong chương trình mới
Giáo dục địa phương là nội dung học tập giúp học sinh:
- Hiểu biết về lịch sử, văn hóa, địa lý, kinh tế – xã hội của địa phương nơi mình đang sống
- Bồi đắp tình yêu quê hương, tinh thần trách nhiệm công dân
- Gắn kết kiến thức phổ thông với thực tiễn vùng miền, qua đó phát triển năng lực vận dụng và hành động
Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đều được giao nhiệm vụ biên soạn tài liệu giáo dục địa phương phù hợp với thực tiễn và đặc trưng vùng miền, dùng giảng dạy cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 12.
Thực trạng: Phân tán, tốn kém và thiếu thống nhất
1. Quá nhiều tài liệu, nhiều bộ phận biên soạn
- 63 tỉnh thành = 63 bộ tài liệu cho từng cấp học
- Mỗi địa phương đều cần tổ chức hội đồng, thuê chuyên gia, in ấn riêng
- Chất lượng tài liệu không đồng đều, có nơi sơ sài, có nơi lại quá ôm đồm
2. Quy trình phê duyệt còn chồng chéo
- Trước đây: UBND cấp tỉnh ban hành quyết định phê duyệt tài liệu
- Bộ GD&ĐT chỉ hướng dẫn khung, không kiểm định nội dung cụ thể
- Gây khó khăn khi triển khai đại trà và kiểm soát chất lượng
3. Tốn kém nguồn lực – cả ngân sách lẫn nhân lực
- Chi phí biên soạn, hội đồng phản biện, tập huấn giáo viên, in sách
- Áp lực cho Sở GD&ĐT trong việc điều phối nhiều khâu phức tạp
- Trong khi đó, hiệu quả thực tế không đồng đều và khó đánh giá
Đề xuất thay đổi thẩm quyền: Giao Bộ GD&ĐT chịu trách nhiệm phê duyệt
Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến góp ý cho dự thảo sửa đổi Thông tư 33/2017/TT-BGDĐT, theo hướng:
- Thẩm quyền phê duyệt tài liệu GD địa phương sẽ do Bộ GD&ĐT đảm nhiệm, thay vì UBND cấp tỉnh
- Các địa phương vẫn tham gia biên soạn nội dung, nhưng theo khung hướng dẫn chi tiết thống nhất từ Bộ
- Bộ sẽ tổ chức thẩm định quốc gia, đảm bảo chuẩn mực sư phạm, pháp lý và phù hợp thực tiễn giáo dục
Lợi ích của việc thay đổi thẩm quyền phê duyệt
1. Tiết kiệm nguồn lực ngân sách và nhân lực
- Giảm áp lực tổ chức hội đồng riêng ở 63 tỉnh thành
- Hạn chế in ấn tài liệu trùng lặp, có thể sử dụng tài liệu số hóa chung
- Cắt giảm thủ tục hành chính, tránh lãng phí không cần thiết
2. Đảm bảo chất lượng và thống nhất cả nước
- Bộ GD&ĐT là cơ quan chuyên môn có đủ năng lực tập hợp đội ngũ thẩm định uy tín
- Đảm bảo tài liệu phù hợp chương trình tổng thể, không sai lệch về nội dung nhạy cảm (chính trị, lịch sử…)
- Tạo điều kiện kiểm soát và cập nhật nội dung định kỳ, phù hợp đổi mới giáo dục
3. Tăng hiệu quả tổ chức dạy học tại địa phương
- Giáo viên dễ dàng tiếp cận tài liệu chuẩn, được tập huấn bài bản
- Trường học đỡ gánh nặng “chạy theo” các tài liệu chưa thống nhất
- Học sinh được học những nội dung thiết thực, đúng với năng lực tiếp thu
Một số lưu ý khi triển khai mô hình mới
- Bộ cần xây dựng khung chương trình GDĐP cụ thể theo từng cấp học, phân loại nội dung “bắt buộc – tùy chọn”
- Các địa phương nên tập trung đóng góp nội dung đặc trưng văn hóa – địa lý – kinh tế, tránh ôm đồm lý luận
- Khuyến khích ứng dụng công nghệ, số hóa tài liệu GDĐP, giảm in ấn, tăng tương tác
- Cần tham vấn giáo viên và học sinh khi thiết kế tài liệu để đảm bảo tính gần gũi, dễ hiểu, dễ dạy
Kết luận: Thay đổi để hiệu quả hơn, tiết kiệm hơn và phù hợp thực tiễn
Việc thay đổi thẩm quyền biên soạn và phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương không làm mất đi tính đặc thù của từng vùng miền, mà hướng đến tính chuyên nghiệp, tiết kiệm và nhất quán trong toàn ngành. Đây là một bước điều chỉnh quan trọng trong quá trình hoàn thiện chương trình giáo dục phổ thông mới – phù hợp với tinh thần đổi mới quản trị giáo dục, phân quyền hợp lý và lấy hiệu quả làm trung tâm.
Một chương trình giáo dục hiện đại cần được xây dựng trên nền tảng khoa học, hiệu quả và gần gũi với thực tiễn địa phương – nhưng không bị phân mảnh.
