Trong bối cảnh chuyển đổi mạnh mẽ của nền kinh tế và xã hội hiện đại, việc phân luồng và hướng nghiệp cho học sinh không còn là lựa chọn phụ, mà trở thành một phần thiết yếu trong chiến lược phát triển giáo dục bền vững. Tuy nhiên, thay vì áp đặt theo định hướng cứng nhắc, các chuyên gia giáo dục và nhà quản lý đang đề xuất tiếp cận mới: linh hoạt trong phân luồng – tôn trọng sự lựa chọn cá nhân, để tạo nên một hệ thống giáo dục nhân văn và hiệu quả.
Thực trạng phân luồng và hướng nghiệp hiện nay
1. Quá tải ở bậc học phổ thông và đại học
Tại Việt Nam, sau lớp 9 và lớp 12, phần lớn học sinh lựa chọn tiếp tục học lên THPT hoặc đại học, dẫn đến:
- Áp lực thi cử lớn, tỷ lệ chọi cao
- Một số em chọn nghề vì “sĩ diện điểm số”, không phù hợp sở trường
- Hệ thống giáo dục nghề nghiệp – kỹ thuật tuy đa dạng nhưng vẫn còn thiếu sức hút
2. Phân luồng còn mang tính hình thức
Dù đã có chủ trương phân luồng sau THCS, nhưng thực tế:
- Tỷ lệ học sinh học nghề sau lớp 9 vẫn ở mức thấp
- Việc hướng nghiệp trong nhà trường còn mờ nhạt, thiếu thực tế
- Phụ huynh và học sinh chưa có niềm tin đầy đủ vào các lựa chọn ngoài “đại học”
Phân luồng linh hoạt – Cách tiếp cận phù hợp thời đại
1. Định hướng theo năng lực, sở thích, giá trị cá nhân
Mỗi học sinh có khả năng, đam mê và mục tiêu sống khác nhau. Việc phân luồng không nên ép buộc theo điểm số hay “chuẩn xã hội” mà cần:
- Tổ chức trắc nghiệm nghề nghiệp, đánh giá năng lực cá nhân
- Tư vấn cá nhân hóa, tiếp cận qua cố vấn học đường, mentor nghề
- Tôn trọng ước mơ nghề nghiệp, kể cả những ngành nghề phi truyền thống
2. Tích hợp trải nghiệm sớm trong chương trình học
Hướng nghiệp hiệu quả không chỉ nằm ở bài giảng lý thuyết. Thay vào đó, nhà trường cần:
- Tổ chức chương trình thực tế: tham quan doanh nghiệp, học nghề, dự án khởi nghiệp
- Mời cựu học sinh – chuyên gia ngành nghề về chia sẻ
- Tích hợp module hướng nghiệp vào môn học và hoạt động ngoài giờ
3. Mở rộng lối đi – không chỉ là “đại học hay học nghề”
Giáo dục hiện đại cần mở ra nhiều con đường:
- Học nghề chất lượng cao, liên kết quốc tế, chuyển tiếp lên cao đẳng – đại học
- Khởi nghiệp, làm việc tự do hoặc du học
- Học kết hợp (hybrid): vừa làm – vừa học, vừa học nghề – vừa học văn hóa
Tôn trọng sự lựa chọn – Chìa khóa của giáo dục nhân văn
Từ điểm số sang giá trị cá nhân
Không nên xem học sinh không đỗ THPT hoặc đại học là “thất bại”. Mỗi con đường đều có giá trị nếu phù hợp với năng lực và mục tiêu sống của cá nhân đó. Hệ thống giáo dục cần:
- Thay đổi tư duy “bằng cấp là tất cả”
- Tôn trọng người học, coi lựa chọn nghề là quyết định trưởng thành
- Ghi nhận nỗ lực cá nhân chứ không chỉ dựa vào thành tích
Vai trò của phụ huynh và xã hội
- Phụ huynh cần được truyền thông lại về các lựa chọn nghề nghiệp mới, thị trường lao động hiện đại
- Doanh nghiệp, hiệp hội nghề nghiệp nên đồng hành cùng trường phổ thông trong đào tạo và định hướng nghề
Kết luận
Phân luồng và hướng nghiệp không còn là bài toán “chia lớp học sinh” mà là nghệ thuật trao quyền lựa chọn cho thế hệ trẻ. Khi học sinh được thấu hiểu, đồng hành và tôn trọng, các em sẽ tìm thấy con đường riêng để phát triển và cống hiến.
Mỗi học sinh là một bản thể độc lập. Hướng nghiệp đúng – là gieo mầm cho hành trình sống đúng, sống vui và sống có ích.
