Trong bối cảnh nền kinh tế đang dịch chuyển nhanh chóng sang mô hình số, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp trở thành động lực phát triển quốc gia, giáo dục nghề nghiệp không còn là “lựa chọn thứ yếu” mà đang đóng vai trò trung tâm trong việc đào tạo nguồn nhân lực thực hành chất lượng cao, sẵn sàng khởi nghiệp trong kỷ nguyên mới.
Thay đổi tư duy: Học nghề không chỉ để làm thuê
Một trong những chuyển biến rõ nét của giáo dục nghề nghiệp thời gian gần đây là sự chuyển dịch từ tư duy học để làm – sang học để làm chủ.
- Nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp tích cực tích hợp nội dung khởi nghiệp vào chương trình đào tạo, khơi dậy tinh thần đổi mới sáng tạo ngay từ khi học viên còn ngồi trên ghế nhà trường.
- Các ngành như công nghệ thực phẩm, thiết kế đồ họa, cơ khí, công nghệ ô tô, điện – điện tử, công nghệ thông tin, chăm sóc sắc đẹp… được coi là “mảnh đất màu mỡ” để học sinh – sinh viên nghề bắt đầu con đường tự lập kinh doanh.
Những mô hình “ươm mầm” khởi nghiệp trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp
1. Hỗ trợ không gian – nguồn lực khởi nghiệp trong nhà trường
- Nhiều trường cao đẳng, trung cấp đã xây dựng vườn ươm khởi nghiệp (startup incubator), trung tâm hỗ trợ sinh viên triển khai dự án thực tế.
- Nhà trường kết nối với doanh nghiệp, nhà đầu tư để đưa ý tưởng từ trên giấy trở thành sản phẩm/dịch vụ thực tế có giá trị kinh tế.
Ví dụ: Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, Trường Cao đẳng Kỹ nghệ II, Trường Cao đẳng nghề Du lịch Sài Gòn đều có trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp hoạt động hiệu quả.
2. Gắn đào tạo với dự án thực tế – từ học đến làm ngay
- Học viên được tham gia dự án mô phỏng doanh nghiệp, trại sáng tạo nghề, thi thiết kế sản phẩm – dịch vụ phục vụ nhu cầu thị trường.
- Một số trường xây dựng mô hình “học kỳ doanh nghiệp”, nơi học viên vừa làm vừa học, rèn kỹ năng vận hành và bán hàng thực tế.
3. Lồng ghép giáo dục tài chính – kỹ năng mềm – công nghệ số
- Chương trình đào tạo mới tích hợp kiến thức về lập kế hoạch tài chính, truyền thông marketing, quản trị kinh doanh nhỏ, quản lý rủi ro.
- Kỹ năng mềm như tư duy phản biện, làm việc nhóm, thuyết trình dự án, kỹ năng công nghệ số được tăng cường mạnh mẽ.
Chính sách khuyến khích từ nhà nước và các tổ chức
Chính phủ Việt Nam đang có nhiều chính sách hỗ trợ giáo dục nghề nghiệp gắn với khởi nghiệp:
- Đề án 1665 về hỗ trợ học sinh – sinh viên khởi nghiệp trong các cơ sở giáo dục và đào tạo
- Quỹ quốc gia về việc làm hỗ trợ vốn vay ưu đãi cho người học nghề muốn lập nghiệp
- Cuộc thi “Startup Việt Nam”, “HSSV sáng tạo khởi nghiệp” tổ chức thường niên nhằm tìm kiếm và nâng bước các ý tưởng xuất sắc
Bên cạnh đó, nhiều tổ chức quốc tế như UNESCO, GIZ (Đức), KOICA (Hàn Quốc), JICA (Nhật Bản)… cũng đang hợp tác với Việt Nam để nâng cao năng lực khởi nghiệp cho người học nghề.
Thách thức và hướng đi trong tương lai
Dù đang trên đà phát triển, giáo dục nghề nghiệp khởi nghiệp vẫn đối mặt với một số thách thức:
- Thiếu đội ngũ giảng viên am hiểu về khởi nghiệp để dẫn dắt học viên
- Thiếu môi trường thử nghiệm thực tế, đặc biệt ở các vùng nông thôn
- Tâm lý “học nghề là thấp kém” vẫn còn tồn tại ở một bộ phận phụ huynh và học sinh
Để vượt qua, cần:
- Tăng cường kết nối giữa nhà trường – doanh nghiệp – địa phương
- Phổ biến tư duy học nghề để khởi nghiệp thông qua truyền thông đại chúng, các hình mẫu thành công
- Đầu tư bài bản vào hạ tầng đổi mới sáng tạo trong các trường nghề
Kết luận
Giáo dục nghề nghiệp trong kỷ nguyên số không chỉ đào tạo người “biết làm”, mà đang trở thành cái nôi ươm mầm những người trẻ “biết đổi mới, biết sáng tạo và dám làm chủ”. Với sự đồng hành của nhà trường, doanh nghiệp và chính sách phù hợp, thế hệ học sinh – sinh viên nghề hôm nay hoàn toàn có thể trở thành những nhà sáng lập – những chủ doanh nghiệp tương lai, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và bao trùm.
Khởi nghiệp không chỉ bắt đầu từ những ý tưởng lớn, mà khởi đầu từ những bàn tay lành nghề, trí óc thực tế và trái tim khát khao thay đổi.
