Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang hoàn thiện dự thảo chính sách mới về hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT. Chính sách mới này dự kiến sẽ khắc phục những hạn chế của mô hình phân luồng cứng trước đây, đồng thời tạo ra hệ sinh thái học tập đa dạng, thực tiễn và tôn trọng sự lựa chọn của người học.
Bối cảnh cần đổi mới chính sách hướng nghiệp – phân luồng
Phân luồng học sinh sau THCS và THPT được xem là giải pháp chiến lược nhằm:
- Giảm tải cho hệ thống giáo dục phổ thông và đại học
- Phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật, nghề nghiệp cho thị trường lao động
- Thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp, tăng tính thực hành và ứng dụng
Tuy nhiên, thực tế nhiều năm cho thấy:
- Tỷ lệ học sinh chọn học nghề còn thấp, nhiều nơi dưới 15% sau THCS
- Tâm lý xã hội vẫn “chuộng bằng cấp”, định kiến với giáo dục nghề nghiệp
- Thiếu hệ thống tư vấn – hướng nghiệp chuyên sâu, giáo viên kiêm nhiệm, thiếu thông tin và công cụ hỗ trợ
Những điểm mới nổi bật trong chính sách dự kiến
1. Phân luồng mềm, linh hoạt và cá nhân hóa
Chính sách mới sẽ thay đổi mô hình phân luồng “áp đặt” sang phân luồng “định hướng mở”, cho phép:
- Học sinh lựa chọn giữa nhiều con đường: học tiếp THPT, học nghề, học song song THPT và trung cấp, hoặc chuyển hướng linh hoạt sau 1–2 năm.
- Không bắt buộc học sinh phải “rẽ luồng” ngay sau lớp 9 mà có thể tích lũy tín chỉ, tích hợp lộ trình theo sở trường.
2. Xây dựng hệ sinh thái hướng nghiệp toàn diện
Bộ GD&ĐT sẽ triển khai:
- Hệ thống tư vấn nghề nghiệp từ cấp THCS, có cán bộ chuyên trách hoặc hợp tác với doanh nghiệp, trường nghề, các tổ chức chuyên môn.
- Xây dựng nền tảng dữ liệu nghề nghiệp – thị trường lao động online, giúp học sinh tra cứu lộ trình nghề nghiệp, học phí, đầu ra, học bổng, việc làm…
- Áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và công cụ sinh trắc học, trắc nghiệm tính cách để hỗ trợ học sinh định hướng sớm.
3. Tăng sức hấp dẫn cho giáo dục nghề nghiệp
- Đẩy mạnh liên thông học nghề – học cao đẳng – đại học, không còn rào cản ngăn giữa các hệ thống đào tạo.
- Có chính sách học phí ưu đãi, học bổng, vay vốn cho học sinh học nghề.
- Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị và đội ngũ giảng viên tại các trường nghề.
4. Kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp và thị trường lao động
- Khuyến khích mô hình “học gắn với làm”, đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp.
- Học sinh được thực tập, trải nghiệm nghề nghiệp thực tế ngay từ THCS hoặc THPT.
- Doanh nghiệp có thể tham gia xây dựng chương trình, đánh giá kết quả đào tạo.
Hướng tới mục tiêu: 40% học sinh học nghề sau THCS
Bộ GD&ĐT đặt ra mục tiêu đến năm 2030:
- Ít nhất 40% học sinh sau THCS lựa chọn học nghề hoặc học trung cấp
- Tối thiểu 70% học sinh THPT được trải nghiệm hướng nghiệp thực tế trước khi tốt nghiệp
- Giảm dần tỷ lệ học sinh học đại học nhưng không phù hợp ngành nghề hoặc không có việc làm sau khi ra trường
Kết luận
Chính sách mới về hướng nghiệp và phân luồng đang được kỳ vọng mở ra một cách tiếp cận linh hoạt, thực tế và tôn trọng sự đa dạng của học sinh. Thay vì “ép buộc” hay “một con đường duy nhất”, học sinh được lựa chọn hành trình học tập phù hợp nhất với bản thân, đồng thời xã hội có được lực lượng lao động chất lượng cao, được đào tạo đúng theo nhu cầu.
Giáo dục không chỉ là con đường vào giảng đường đại học, mà còn là hành trình khai mở tiềm năng – từ chính sở thích, năng lực và khát vọng của từng người học.
