Trong xu thế hội nhập và nâng cao chất lượng giáo dục, kiểm định chất lượng giáo dục là bước đi tất yếu để đánh giá khách quan, chuẩn hóa và cải thiện hoạt động của các cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, với bậc mầm non và phổ thông, nhiều chuyên gia cho rằng việc chuyển giao hoàn toàn hoạt động kiểm định sang các tổ chức kiểm định ngoài nhà nước là chưa phù hợp, thậm chí tiềm ẩn những hệ lụy về công bằng, minh bạch và chất lượng thật sự.
Kiểm định chất lượng giáo dục là gì?
Kiểm định chất lượng giáo dục là quá trình đánh giá mức độ cơ sở giáo dục đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Đây là cơ sở để:
- Xác nhận chất lượng trường học (đạt chuẩn hay chưa)
- Cải thiện công tác quản lý, giảng dạy, môi trường giáo dục
- Làm căn cứ xét công nhận trường đạt chuẩn quốc gia
Trước đây, hoạt động kiểm định chủ yếu do các phòng, sở GD&ĐT và bộ phận chuyên trách thuộc Bộ Giáo dục thực hiện. Gần đây, có đề xuất mở rộng cho các tổ chức kiểm định độc lập, nhưng điều này không thực sự phù hợp với cấp mầm non và phổ thông.
Vì sao không nên kiểm định trường mầm non, phổ thông qua tổ chức kiểm định?
1. Bậc học phổ cập, cần đảm bảo công bằng và đồng bộ
Mầm non và phổ thông là hai bậc học thuộc hệ thống giáo dục phổ cập, được Nhà nước bảo trợ toàn diện. Nếu kiểm định thông qua tổ chức bên ngoài, có thể dẫn tới:
- Lệch chuẩn kiểm định giữa các vùng miền
- Phân hóa chất lượng do năng lực và tiêu chí đánh giá không thống nhất
- Tăng chi phí kiểm định, gây áp lực tài chính cho các trường vùng khó, trường công lập
Trong khi đó, mục tiêu phổ cập là đảm bảo mọi trẻ em đều được học trong môi trường đạt chuẩn tối thiểu, chứ không phải cạnh tranh chất lượng kiểu thị trường hóa.
2. Khó đảm bảo tính khách quan nếu kiểm định mang yếu tố “dịch vụ”
Một số tổ chức kiểm định hoạt động theo mô hình doanh nghiệp, có thể dẫn đến:
- Nguy cơ “kiểm định theo đơn đặt hàng” nếu không có giám sát chặt chẽ
- Tình trạng chạy theo hình thức, vì trường chỉ muốn “được chứng nhận” thay vì thực chất cải tiến
- Không loại trừ khả năng tiêu cực nếu tổ chức kiểm định không trung lập
Đặc biệt, với các trường ngoài công lập có khả năng chi trả cao, điều này dễ dẫn đến bất bình đẳng trong đánh giá chất lượng giữa trường công – tư.
3. Các trường phổ thông, mầm non chưa có đủ năng lực làm việc với tổ chức kiểm định độc lập
Khác với bậc đại học – nơi có bộ máy quản trị chuyên nghiệp, các trường phổ thông và mầm non hiện nay:
- Phụ thuộc nhiều vào sự điều hành của phòng/sở GD&ĐT
- Thiếu nhân sự chuyên trách về đảm bảo chất lượng và tự đánh giá
- Chưa có kinh nghiệm làm việc với tổ chức kiểm định ngoài ngành
Nếu giao hoạt động kiểm định cho các tổ chức bên ngoài mà không có hệ thống hỗ trợ, tập huấn đi kèm, sẽ gây quá tải và dẫn đến hình thức hóa hồ sơ.
Kiểm định trường học cần đảm bảo nguyên tắc gì?
- Khách quan – minh bạch – không vụ lợi
- Phù hợp với điều kiện thực tế từng địa phương – cấp học
- Hướng đến cải tiến thực chất, không chỉ là “lấy chứng nhận cho đủ”
- Không tạo thêm gánh nặng tài chính – hành chính cho trường học
Giải pháp phù hợp hiện nay
Thay vì chuyển giao hoàn toàn cho tổ chức kiểm định, có thể:
✅ Duy trì kiểm định nhà nước là chủ lực
Các phòng, sở GD&ĐT nên tiếp tục đóng vai trò chính trong kiểm định, đặc biệt với bậc học phổ cập. Cán bộ kiểm định nên là người hiểu hệ thống, gắn bó địa phương và được đào tạo bài bản.
✅ Xây dựng hệ thống hỗ trợ trường tự đánh giá
- Phát triển phần mềm kiểm định, bộ công cụ minh bạch, dễ sử dụng
- Tập huấn cán bộ quản lý trường học về đảm bảo chất lượng và cải tiến
- Lồng ghép kiểm định vào hoạt động thường xuyên thay vì đột xuất, hình thức
✅ Có thể thí điểm tổ chức kiểm định độc lập ở khu vực đô thị, trường ngoài công lập
Những nơi có điều kiện tốt hơn có thể thí điểm hình thức kiểm định kết hợp, có giám sát từ Bộ/Sở GD&ĐT, để đảm bảo cân bằng giữa chuyên môn và thị trường.
Kết luận: Kiểm định là công cụ cải tiến, không phải dịch vụ mua bán
Việc kiểm định chất lượng trường học mầm non và phổ thông cần được đặt trong tổng thể chính sách phổ cập giáo dục – đảm bảo công bằng tiếp cận – phát triển toàn diện. Nếu biến kiểm định thành một dịch vụ thương mại, không kiểm soát được minh bạch, thì sẽ đánh mất giá trị thực sự của hoạt động này.
✅ Không phải ai kiểm định cũng được, mà là ai hiểu rõ thực tiễn giáo dục phổ thông mới có thể đánh giá đúng – giúp trường cải tiến đúng.
