Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân, một trong những giải pháp được đặc biệt chú trọng là tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý giáo dục. Đây không chỉ là yêu cầu tất yếu để nâng cao hiệu lực – hiệu quả quản lý, mà còn là bước đi chiến lược nhằm trao quyền chủ động, thúc đẩy sáng tạo và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục và chính quyền địa phương.
Phân cấp, phân quyền là gì trong lĩnh vực giáo dục?
Phân cấp quản lý là việc chuyển giao quyền quản lý từ cấp trung ương xuống địa phương theo địa bàn, còn phân quyền là việc trao quyền chủ động cho các đơn vị, tổ chức, cá nhân trong phạm vi chuyên môn được giao.
Trong giáo dục, phân cấp – phân quyền thường bao gồm:
- Phân cấp cho UBND cấp tỉnh, huyện trong việc xây dựng quy hoạch mạng lưới trường lớp, tuyển dụng – bổ nhiệm cán bộ quản lý, đầu tư cơ sở vật chất
- Trao quyền cho cơ sở giáo dục trong xây dựng kế hoạch giảng dạy, đánh giá giáo viên, sử dụng ngân sách, phát triển chương trình giáo dục nhà trường
- Phân định rõ trách nhiệm giữa Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT và trường học
Vì sao cần tăng cường phân cấp, phân quyền trong giáo dục?
1. Đáp ứng yêu cầu thực tiễn đa dạng tại địa phương
Mỗi địa phương có điều kiện kinh tế – xã hội, văn hóa và nhu cầu giáo dục khác nhau. Việc giao quyền cho địa phương giúp:
- Chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp thực tiễn
- Linh hoạt trong tuyển dụng, điều động giáo viên theo nhu cầu thực tế
- Đẩy nhanh tiến độ đầu tư, sửa chữa trường lớp, trang thiết bị
2. Thúc đẩy tinh thần tự chủ và trách nhiệm của nhà trường
Phân quyền cho trường học sẽ:
- Tăng tính linh hoạt trong tổ chức dạy học, hoạt động trải nghiệm
- Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong quản trị, kiểm tra đánh giá
- Nâng cao vai trò của hiệu trưởng như một “nhà lãnh đạo giáo dục”, không chỉ là quản lý hành chính
3. Tăng hiệu lực quản lý, giảm gánh nặng hành chính cấp trung ương
Việc Bộ GD&ĐT tập trung vào ban hành khung chính sách, tiêu chuẩn – kiểm định chất lượng, thanh tra giám sát, trong khi địa phương chịu trách nhiệm triển khai sẽ giúp:
- Tránh tình trạng “quản lý từ xa, điều hành từ trên xuống”
- Tăng hiệu quả thực thi chính sách tại cơ sở
- Thúc đẩy “quản lý theo kết quả đầu ra”, thay vì “quản lý theo đầu vào”
Những lĩnh vực cần tiếp tục đẩy mạnh phân cấp – phân quyền
- Tổ chức bộ máy và nhân sự: cho phép hiệu trưởng tự chủ trong tuyển chọn giáo viên (đối với đơn vị tự chủ), phân công nhiệm vụ, đánh giá hiệu quả công việc
- Tài chính – ngân sách: tăng quyền tự chủ tài chính, khoán chi theo kết quả đầu ra, nâng cao vai trò giám sát của hội đồng trường và cộng đồng
- Chương trình giáo dục địa phương: các trường được chủ động thiết kế hoạt động trải nghiệm, tích hợp văn hóa – lịch sử – môi trường địa phương
- Ứng dụng công nghệ thông tin: địa phương chủ động lựa chọn nền tảng, phần mềm phù hợp để quản lý học sinh, điểm số, dữ liệu giáo viên
Một số rào cản và giải pháp đi kèm
Rào cản:
- Thiếu năng lực quản trị ở một số cơ sở giáo dục
- Ngại trách nhiệm, tâm lý “sợ sai” khi được giao quyền
- Chưa có cơ chế kiểm tra – đánh giá đồng bộ theo đầu ra
- Sự chồng chéo trong hướng dẫn giữa cấp trung ương – địa phương
Giải pháp:
- Tập huấn năng lực lãnh đạo quản trị cho cán bộ quản lý giáo dục các cấp
- Ban hành quy định rõ ràng, minh bạch về trách nhiệm – quyền hạn – chế tài
- Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động theo chuẩn đầu ra – KPI
- Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý giáo dục để tăng minh bạch, kết nối và theo dõi từ xa
Kết luận: Phân quyền để phát triển giáo dục bền vững
Tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý giáo dục không có nghĩa là buông lỏng kiểm soát, mà là trao quyền để nâng cao chất lượng phục vụ – gắn trách nhiệm với hiệu quả – khơi dậy năng lực sáng tạo tại cơ sở. Đây là xu thế tất yếu của quản trị hiện đại, và cũng là “chìa khóa” để xây dựng một nền giáo dục mở, linh hoạt, phù hợp với nhu cầu phát triển địa phương – quốc gia – toàn cầu.
