Vai trò cốt lõi nhưng thực tế còn nhiều bất cập
Trong Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018, các môn Âm nhạc và Mĩ thuật được xác định là những môn học cốt lõi nhằm hình thành và phát triển phẩm chất thẩm mỹ, năng lực cảm thụ nghệ thuật, khả năng sáng tạo ở học sinh. Tuy nhiên, trên thực tế, việc tổ chức dạy học các môn nghệ thuật trong trường phổ thông hiện nay vẫn chưa đạt kỳ vọng, phần lớn bị xem là “môn phụ”, ảnh hưởng đến chất lượng và giá trị thực tiễn của môn học.
Thiếu giáo viên là nguyên nhân then chốt
Một trong những nguyên nhân quan trọng khiến chất lượng dạy học các môn nghệ thuật còn hạn chế là do thiếu đội ngũ giáo viên chuyên trách, đặc biệt ở cấp THPT.
- Cấp tiểu học: cơ bản đáp ứng được số lượng giáo viên.
- Cấp THCS: còn thiếu một phần, nhưng đáng lo là nhiều giáo viên không được đào tạo đúng chuyên ngành, mà phải kiêm nhiệm, dạy ghép.
- Cấp THPT: gần như chưa triển khai chính khóa các môn nghệ thuật ở trường công lập. Theo ước tính, cả nước thiếu khoảng 4.800 giáo viên dạy môn Nghệ thuật ở bậc học này.
Hệ quả là nhiều trường không thể đưa môn nghệ thuật vào nhóm tổ hợp lựa chọn, làm thiệt thòi quyền tiếp cận môn học chính thức của học sinh, đặc biệt là các em có năng khiếu và đam mê nghệ thuật.
Mời nghệ sĩ tham gia giảng dạy: Hướng đi đúng nhưng chưa đủ hành lang pháp lý
Trước tình trạng thiếu giáo viên, việc mời nghệ sĩ có chuyên môn và kinh nghiệm tham gia giảng dạy được xem là một giải pháp linh hoạt và hiệu quả. Họ có thể mang đến truyền cảm hứng, chia sẻ kinh nghiệm thực tế và mở rộng góc nhìn nghệ thuật cho học sinh. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn gặp nhiều rào cản:
- Chưa có quy định rõ ràng về tiêu chuẩn để nghệ sĩ có thể đứng lớp (ví dụ: bằng cấp, nghiệp vụ sư phạm…).
- Cơ chế hợp đồng, thù lao, tài chính chưa cụ thể và linh hoạt, đặc biệt là trong khối công lập.
- Nghệ sĩ có chuyên môn nhưng thiếu kỹ năng sư phạm, tâm lý học đường để giảng dạy đúng định hướng chương trình giáo dục phổ thông.
Thực tế, giải pháp này chỉ được áp dụng hiệu quả tại các trường tư thục, quốc tế, hoặc một số trường công lập tiên tiến. Với đa số trường công lập, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, việc mời nghệ sĩ đứng lớp chính khóa gần như không khả thi.
Cần hành lang pháp lý và chương trình bồi dưỡng phù hợp
Tín hiệu tích cực là chủ trương mở rộng đội ngũ giảng dạy nghệ thuật bằng việc mời nghệ sĩ tham gia đã nhận được sự ủng hộ từ các cấp lãnh đạo. Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây đã nhấn mạnh: “Trong hòa bình, các cháu đều được phát triển. Học hết lớp 12 ít nhất phải biết chơi một loại nhạc cụ”, thể hiện rõ định hướng chiến lược trong phát triển giáo dục toàn diện.
Tuy nhiên, để giải pháp này đi vào thực tiễn, cần sớm:
- Ban hành cơ chế pháp lý rõ ràng: quy định tiêu chuẩn về bằng cấp, nghiệp vụ sư phạm tối thiểu; cơ chế hợp đồng linh hoạt; định mức thù lao phù hợp cho nghệ sĩ tham gia dạy chính khóa.
- Xây dựng chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm ngắn hạn: gồm các mô-đun, tín chỉ linh hoạt dành cho:
- Nghệ sĩ có chuyên môn muốn giảng dạy trong nhà trường.
- Sinh viên ngành nghệ thuật mới tốt nghiệp nhưng chưa có kỹ năng sư phạm.
- Xã hội hóa giáo dục nghệ thuật, trong đó các trường có thể huy động thêm ngân sách, phối hợp với hội văn học nghệ thuật địa phương, các trung tâm đào tạo nghệ thuật để triển khai hoạt động dạy học.
Tạo động lực mới cho giáo dục nghệ thuật
Khi có hành lang pháp lý phù hợp và đội ngũ được đào tạo đầy đủ, việc nghệ sĩ tham gia giảng dạy không chỉ giúp lấp khoảng trống thiếu giáo viên, mà còn tạo nên luồng sinh khí mới cho môn học nghệ thuật – giúp học sinh được học trong môi trường mở, sáng tạo, gần gũi thực tiễn, từ đó phát triển năng lực toàn diện hơn.
Lối mở đã có, vấn đề còn lại là tổ chức thực thi một cách linh hoạt, hiệu quả và sát thực tiễn. Khi giáo dục nghệ thuật được nhìn nhận đúng vai trò và đầu tư đúng cách, học sinh sẽ có nhiều cơ hội phát triển năng khiếu, cảm xúc, tư duy sáng tạo – những yếu tố không thể thiếu trong hành trình trở thành công dân toàn diện của thời đại mới.
