Dạy thêm, học thêm từ lâu đã là một phần không thể thiếu trong hệ thống giáo dục Việt Nam, nhưng lại gây tranh cãi về tính hiệu quả và sự công bằng. Liệu hình thức giáo dục này có thực sự mâu thuẫn với việc phát triển năng lực tự học và tự chủ của học sinh?
Vì Sao Dạy Thêm, Học Thêm Vẫn Phổ Biến?
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), dạy thêm, học thêm là hoạt động nhằm bổ sung kiến thức nằm ngoài chương trình chính khóa. Tuy nhiên, nhiều nguyên nhân đã khiến hình thức này trở thành nhu cầu phổ biến:
- Hệ thống giáo dục nặng về lý thuyết: Kiểm tra và thi cử chủ yếu tập trung vào kiến thức hàn lâm, làm gia tăng áp lực cho học sinh.
- Tâm lý phụ huynh: Phụ huynh lo ngại con mình nếu chỉ tự học sẽ không theo kịp bạn bè, dẫn đến việc tìm kiếm các lớp học thêm.
- Áp lực thi cử: Các kỳ thi tuyển đầu cấp, thi vào trường chuyên hay đại học tạo ra nhu cầu học thêm để đảm bảo kết quả tốt.
- Thu nhập giáo viên: Nhiều giáo viên tham gia dạy thêm để cải thiện đời sống, vì thu nhập chính từ trường học chưa đủ đáp ứng chi phí cá nhân và gia đình.
Những yếu tố này góp phần thúc đẩy một ngành công nghiệp dạy thêm, học thêm sôi động nhưng cũng gây nhiều hệ lụy.
Hệ Lụy Từ Dạy Thêm, Học Thêm
Dạy thêm, học thêm không chỉ gây ra những vấn đề cho hệ thống giáo dục mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của học sinh:
- Giảm năng lực tự học: Học thêm quá nhiều khiến học sinh bị phụ thuộc vào giáo viên, mất khả năng tự giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo.
- Phân hóa xã hội: Học sinh từ gia đình khá giả dễ tiếp cận các lớp học thêm chất lượng, trong khi học sinh nghèo hoặc ở vùng sâu, vùng xa gặp khó khăn hơn, làm gia tăng sự bất bình đẳng trong giáo dục.
- Quá tải và áp lực: Học sinh bị quá tải với lịch học dày đặc, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và thể chất, gây ra các vấn đề như kiệt sức hoặc trầm cảm.
- Mâu thuẫn trong giáo dục: Quan hệ giữa thầy và trò có thể bị biến chất khi giáo viên biến dạy thêm thành hoạt động thương mại hơn là hỗ trợ học sinh.
Dạy Thêm, Học Thêm Và Năng Lực Tự Học
Trong bối cảnh chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (GDPT 2018) tập trung phát triển năng lực tự học, liệu dạy thêm, học thêm có còn phù hợp?
- Năng lực tự học là gì? Đây là khả năng học sinh tự khám phá, tiếp cận và xử lý thông tin để giải quyết vấn đề. Năng lực này đòi hỏi học sinh phải tự chủ trong việc học, thay vì phụ thuộc vào lớp học thêm.
- Mâu thuẫn giữa dạy thêm và tự học: Dạy thêm cung cấp kiến thức nhanh chóng nhưng hạn chế khả năng tự tìm hiểu của học sinh. Điều này đi ngược với tinh thần phát triển năng lực tự học mà GDPT 2018 hướng tới.
Giải Pháp Quản Lý Dạy Thêm, Học Thêm Hiệu Quả
Để dạy thêm, học thêm không mâu thuẫn với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, các giải pháp sau có thể được triển khai:
1. Công Khai Và Minh Bạch Hoạt Động Dạy Thêm
- Giáo viên được phép dạy thêm nhưng cần tuân thủ quy định về số giờ, nội dung, và đối tượng học sinh.
- Các lớp học thêm tự phát cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo chất lượng và tránh trục lợi.
2. Giảm Áp Lực Thi Cử
- Các kỳ thi tuyển đầu cấp và đại học cần giảm sự cạnh tranh quá mức.
- Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá, tập trung vào năng lực thay vì chỉ ghi nhớ kiến thức.
3. Phát Triển Giáo Dục Chính Khóa Chất Lượng
- Đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao trình độ giáo viên để dạy học chính khóa đáp ứng nhu cầu của học sinh, giảm sự phụ thuộc vào học thêm.
- Tăng cường giáo dục trải nghiệm và định hướng nghề nghiệp để học sinh phát triển toàn diện, không chỉ dựa vào điểm số.
4. Khuyến Khích Tự Học
- Xây dựng tài liệu học tập và công cụ hỗ trợ học sinh tự học hiệu quả.
- Giáo viên cần hướng dẫn học sinh phương pháp học tập và quản lý thời gian khoa học.
Học Từ Kinh Nghiệm Quốc Tế
Nhiều quốc gia châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc đã có những động thái kiểm soát dạy thêm, học thêm để giảm bất bình đẳng trong giáo dục. Ví dụ:
- Hàn Quốc: Chính phủ quy định rõ thời gian, nội dung dạy thêm và giảm độ khó của các kỳ thi quốc gia.
- Trung Quốc: Kiên quyết cấm dạy thêm ngoài giờ học, kể cả trực tuyến, để giảm áp lực cho học sinh.
Lời Kết
Dạy thêm, học thêm là một nhu cầu thực tế nhưng cần được quản lý chặt chẽ và định hướng đúng đắn. Để đảm bảo nền giáo dục phát triển bền vững, việc giảm phụ thuộc vào dạy thêm, học thêm và tập trung vào phát triển năng lực tự học của học sinh là yếu tố cốt lõi.
Học sinh không chỉ cần được trang bị kiến thức mà còn phải học cách tự học, tự phát triển bản thân, từ đó trở thành những cá nhân có khả năng thích nghi trong một thế giới đầy biến động.
